bishōnen

Po japońsku ‘piękny chłopak’, przy czym przedrostek bi- (美) pochodzi z wyrazu bijin, którym zazwyczaj określa się piękne kobiety. Bishōneni to młodzi, wyidealizowani z wyglądu, niemal kobiecej urody mężczyźni. Są szczupli i nieumięśnieni, często mają długie, zwężające się ku dołowi brody. Pojawiają się w mangach i anime shōjo, shōunen-ai i yaoi – w tych dwóch ostatnich jako homoseksualiści. Dorosły bishōnen poprawnie powinien być nazywany biseinenem.

bishōjo

Po japońsku terminem tym określa się piękną dziewczynę. Dziewczęta takie występują w prawie każdym gatunku anime. W przeciwieństwie do słowa bishōnen, określenia tego można użyć także jako nazwy gatunku mangi i anime, w którym pojawia się wiele pięknych dziewcząt. Wydawnictwa takie często nazywa się haremówkami; w obu przypadkach kierowane są one do męskiej części widowni, błędem jest klasyfikowanie ich jako podgatunku shōjo. Bishōjo często są także bohaterkami hentajów – zarówno heteroseksualnych, jak i lesbijskich.

yamato nadeshiko

Yamato nadeshiko w dosłownym tłumaczeniu jest nazwą gatunkową goździka pysznego. Jednak w kulturze japońskiej oznacza on „kwiat japońskiej kobiecości", albo po prostu „idealną japońską kobietę". W charakterystykę yamato nadeshiko wchodzi tradycyjne wychowanie i posłuszeństwo głowie rodziny, jak i działanie w najlepszym interesie rodziny, oraz pokora, lojalność, szeroka wiedza i umiejętności utrzymania domu. Mimo iż yamato nadeshiko powinien cechować także tradycyjny ubiór i inne ważne czynniki, zalicza się do tej kategorii również postacie nie pasujące w stu procentach do opisu klasycznej yamato nadeshiko.

moé

Określenie o wielu znaczeniach. Wykorzystywane w odniesieniu do mangi, anime i gier wideo, oznacza postać posiadającą specyficzny zestaw cech wizualno-osobowościowych, które w sposób szczególny przypadają widzowi do gustu. W zależności od jego upodobań mogą to być różne cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, dlatego też każdy widz określać może jako moé zupełnie różne postaci. Nie jest łatwo określić jaka postać jest moé, a jaka nie jest. Panuje nawet opinia, że moé jest czymś, czego nie da się opisać, ale widz obserwujący postać, będzie w stanie stwierdzić to od razu.
Najczęściej jednak są to bohaterki w młodym wieku, nieświadome swego wdzięku i nie starające się nim oddziaływać. Posiadać mogą (ale nie muszą) takie cechy jak niewinność, naiwność, brak niezależności. Mogą to być postaci roztargnione, posiadać jakieś sympatyczne wady. Ostatnio w poczet postaci posiadających cechy moé zakwalifikowano także archetyp tsundere. W przyszłości można spodziewać się kolejnych rozszerzeń.
Pojęcie stosowane jest także jako gatunek mangi/anime, w którym występują typowe posiadaczki cech moé, ale w tym przypadku jest to termin niemal równoznaczny z bishōjo.

tsundere

Termin, stworzony przez społeczność fanów, określa archetyp postaci wystepujący w anime, mandze i grach. Etymologicznie składa się z dwóch słów: „tsuntsun” oznaczający trzymanie się z daleka, oziębłość i „deredere”, który oznacza zauroczenie. Osobowość tsundere cechuje zwykle bardzo zimna postawa, przejawiająca się ignorowaniem lub wrogością w stosunku do protagonisty lub otoczenia. W miarę rozwoju fabuły, uczucia tych postaci przybierają zupełnie inną formę, jak uznanie czy nawet zauroczenie. Termin odnosi się zarówno do kobiet jak i do mężczyzn

yandere

Termin, stworzony przez społeczność fanów, określa archetyp postaci występujący w anime, mandze i grach. Etymologicznie składa się z dwóch słów: „yanderu”, oznaczającego bycie chorym i „deredere”, który oznacza zawstydzenie, nieśmiałość lub bycie zakochanym. Te postacie można uznać poniekąd za przeciwieństwo tsundere, jako że z początku zwykle są miłe i nieśmiałe, a potem, z powodu jakiegoś wydarzenia, coś w nich „pęka” i stają się niezrównoważone psychicznie lub wpadają w psychozę. Zdolne są wtedy nawet do morderstwa. Termin yandere zarezerwowany jest prawie wyłącznie dla bohaterek, które podkochują się w głównym bohaterze.

yangire

Jest to pojęcie stosunkowo nowe, określające osobowość bardzo podobną do yandere. Postać posiadająca cechy yangire, zachowuje się identycznie, ale przemiana następuje z innych powodów. Postacie yangire w stan psychotyczny wpadają z zazdrości, irytacji lub podobnych powodów, ale nie z miłości i nie koniecznie ze względu na protagonistę, jak w przypadku yandere. Jedną z popularniejszych postaci o osobowości yangire jest Rena Ryugu z „Higurashi no naku koro ni”.

catgirl

Dosłownie ‘dziewczyna-kot’. Kobieta lub dziewczyna z kocimi uszami, ogonem albo innym atrybutem charakterystycznym dla kociego ciała. Charakteryzują się szczególnie słodkim (kawaii) wyglądem, noszą za duże rękawiczki z pazurkami oraz buty przypominające wyglądem kocie łapy. W Japonii dziewczyny takie częściej nazywa się nekomimi, co oznacza ‘kocie uszy’, niż nekomusume, będące określeniem dosłownym.
Catgirls są częstym motywem w anime i mandze, można spotkać tam zarówno catgirls przebierane za koty, jak i kocie dziewczyny z naturalnymi kocimi atrybutami. Te ostanie można zaobserwować np. w „Vision of Escaflowne”, Candidate for Goddess”, czy „Outlaw Star”. Twórcy lubują się także w dorysowywaniu na chwilę kocich atrybutów postaciom w scenkach humorystycznych, aby uwypuklić ich łobuzerski charakter.
Chociaż to catgirls cieszą się największą popularnością, istnieją także modyfikacje tego trendu, jak np. foxgirls (lisy) czy bunnygirls (króliki). Spotkać można się także ze znacznie rzadszą męską odmianą – catboys, którzy przeważnie przedstawieni zostają jako bishōneni i zazwyczaj pojawiają się w produkcjach shōjo (np. „Loveless”) i yaoi. Catgirls to także bardzo popularny motyw cosplayowy.
Kocie dziewczyny spotkać można także w produkcjach niejapońskich, np. w filmach „Star Trek V: Ostateczna granica” (1989) czy „Małpiszon” (2001).

kemono

Po japońsku ‘zwierzę’. W sztuce japońskiej są to fikcyjne postaci mające wygląd różnych zwierząt, posiadające jednak ludzkie cechy i zachowania. Pojawiają się one na obrazach, w mangach, anime oraz grach komputerowych, wiele z nich znanych jest na całym świecie. Kemono pojawiały się już w sztuce epoki Muromachi.
Podobne do ludzi zwierzęce postaci z gatunku kemono często nazywane są jūjin. Ich wygląd zależy od rysownika, ale ogólnie mają one popularne cechy zwierząt, na które wyglądają. Większość kemono ma ludzki charakter i osobowość, rzadko zachowują się jak prawdziwe zwierzęta, którymi są. Przeważnie ich życie przedstawia się tak samo jak życie normalnych ludzi: mówią normalnym językiem, noszą ludzkie ubrania, jedzą normalne jedzenie, mieszkają w normalnych domach itd.

kemonomimi

Po japońsku ‘zwierzęce uszy’. W odniesieniu do anime i mangi terminu tego używa się na określenie postaci o ludzkim wyglądzie, posiadającej jakieś zewnętrzne atrybuty zwierzęce. Atrybuty te są u takich postaci zazwyczaj minimalne, w przeciwieństwie do kemono, które to większość ciała mają zwierzęcą. Zazwyczaj kemonomimi posiadają jedynie zwierzęce uszy lub ogon, które często mogą zdjąć na własne życzenie

tsukkomi i boke

Oryginalnie będące integralną częścią skeczy manzai, tsukkomi i boke są parą komików, biorących udział w scenkach humorystycznych. Boke gra postać mało inteligentną, mającą skłonności do zapominania i złej interpretacji, natomiast tsukkomi wtrąca się i poprawia błędy bokego, czemu często towarzyszy uderzenie w głowę tego ostatniego jakimś slapstickowym rekwizytem. W anime wykorzystuje się ten element dość często w scenkach humorystycznych. Najczęstszym rekwizytem jest duży papierowy wachlarz. Zdarza się też, że podczas wykonywania scenek seiyū posługują się dialektem kansai, będącym oryginalnym dialektem skeczy manzai. Postacie przyjmują w anime pozycje tsukkomiego i boke często tylko na chwilę, ale zdarzają się takie pary, które serwują widzowi wyłącznie scenki typowe dla manzai.

yōkai

Rodzaj mściwego ducha, nadprzyrodzonego bytu, dobrze zakorzenionego w kulturze i folklorze Japonii. Termin „yōkai” jest bardzo rozległy, odnosi się do wszystkich stworów i bytów, których boją się Japończycy i którymi straszą dzieci: duchy, zjawi, gobliny, ogry, demony, zwierzęta, wszelkie niewytłumaczalne zjawiska czy sytuacje itp.Japończycy wierzą, że wszyscy ludzie posiadają reikon (霊魂), czyli odpowiednik duszy w chrześcijaństwie. Gdy człowiek umiera, reikon trafia do (nazwijmy to umownie) czyśćca, w którym oczekuje na pogrzeb i odprawienie odpowiednich rytuałów. Jeśli wszystko pójdzie dobrze, reikon będzie chronił rodzinę zmarłego, co roku powracając w sierpniu na święto Obon, aby podziękować. Posiadanie reikonu wiąże się jednak z pewnym niebezpieczeństwem, ponieważ jeśli zostanie on uwięziony na tym świecie, będzie szukał zemsty. Może stać się tak z kilku powodów: osoba została zamordowana bądź popełniła samobójstwo, nie odprawiono odpowiednich rytuałów, zmarła nagle, nie dokańczając swoich ziemskich spraw, bądź odeszła pod wpływem silnych emocji, np. miłości, gniewu, zazdrości. Wtedy staje się yūrei (幽霊, ‘mroczna dusza’) i będzie przebywać wśród nas tak długo, dopóki nie zazna spokoju. Istnieje wiele rodzajów yūrei, a najbardziej znanym za Zachodzie jest chyba onryō, czyli duch szukający zemsty. Duchy takie po śmierci są o wiele potężniejsze niż za życia; w ziemskiej postaci były to najczęściej kobiety bądź służący wielkich panów. Zazwyczaj obiektem zemsty onryō jest jego stręczyciel, chociaż duch równie dobrze może mścić się na innych ludziach. Przykład takiego nieokreślonego gniewu można znaleźć w opowiadaniu „Furisode” ze zbioru „In Ghostly Japan” autorstwa Lafcadia Hearna, w którym to opisano kimono zabijające każdego, kto je włoży. Podobnie jest z kasetą video w „The Ring: Krąg” czy domem w „Klątwie ju-on”. Przykładem onryō jest Sadako Yamamura ze wspomnianego „The Ring: Krąg”. Wybrałem tę postać, ponieważ wiele osób ją rozpoznaje bądź chociaż kojarzy. Kōji Suzuki, autor książki, na podstawie której powstał film, czerpał z folkloru japońskiego. Sadako łączy w sobie pewne elementy co najmniej dwóch postaci ze starych kaidanów, ale to nie wszystko. Dawniej onryō nie wyobrażano sobie w żaden konkretny sposób; przyjmowano, że wyglądają jak za życia. Dopiero dzięki hyakumonogatari kaidankai zaczęto wizualizować te byty, nadawać im jakieś cechy charakterystyczne. Pierwszy znany wizerunek yūrei pochodzi z XVII wieku; autorem ukiyo-e (drzeworytu japońskiego) zatytułowanego „Duch Oyuki” był Ōkyo Maruyama. Drzeworyt ten przedstawia kobietę z czarnymi włosami i w białym ubraniu. Proszę teraz porównać go z wizerunkiem Sadako, współczesnym utożsamieniem onryō.
Inne rodzaje yūrei to m.in. ubame (duch matki, która zmarła przy porodzie bądź porzuciła dziecko; wraca, aby się nim opiekować, często przynosząc mu słodycze), goryō (mściwy duch arystokraty), funayūrei (duch osoby, która utonęła w morzu), zashiki-warashi (duch dziecka), duchy wojowników (w sztukach teatru nō często pojawiają się duchy wojowników poległych w wojnie Genpei) czy duchy-uwodziciele, po śmierci zakochujące się w człowieku.